48 საათი სიგიჟემდე — დონალდ ჰების საშიში ექსპერიმენტი ადამიანის ტვინზე
1950-იანი წლების დასაწყისში მაკგილის უნივერსიტეტის კედლებში კანადელმა ნეიროფსიქოლოგმა, დონალდ ო. ჰებმა დაიწყო ექსპერიმენტი, რომელიც ადამიანის გონების საზღვრებსა და სტიმულზე დამოკიდებულების ბუნებას უნდა შეხებოდა. ჰების ფუნდამენტური თეორია ამტკიცებდა, რომ ტვინი არ არის პასიური მიმღები; ის არის მუდმივად აქტიური ორგანო, რომელსაც ნორმალური ფუნქციონირებისთვის გარე სტიმულების უწყვეტი ნაკადი ესაჭიროება და თუკი ეს ნაკადი წყდება, კოგნიტური აპარატი დეზინტეგრაციას იწყებს.
ექსპერიმენტში მონაწილეობაზე დათანხმდნენ სტუდენტები, რადგან შემოთავაზებული ანაზღაურება — დღეში 20 დოლარი — იმ დროისთვის საკმაოდ სოლიდური თანხა იყო. ახალგაზრდებს ეგონათ, რომ მათ უბრალოდ დასვენების ან დაფიქრების საშუალება მიეცემოდათ მშვიდ, იზოლირებულ გარემოში, თუმცა მათ ფსიქიკის უმძიმესი გამოცდის გავლა მოუწიათ. სტუდენტები მოთავსდნენ სპეციალურ ოთახში, სადაც მინიმუმამდე იყო დაყვანილი ყოველგვარი ცვლილება და კონტრასტი. ვიზუალური შეგრძნებები შეიზღუდა ნახევრად გამჭვირვალე სათვალეებით, რომლებიც მხოლოდ დიფუზიურ, უსახო შუქს ატარებდა; სმენა კონტროლდებოდა ყურსასმენებით, რომლიდანაც ერთფეროვანი ხმაური ისმოდა და გარე ბგერებს ახშობდა; შეხებისა და მოძრაობის აღქმაც შეზღდული იყო. მიზანი იყო არა სრული სიჩუმე, არამედ სრული მონოტონურობა.
პირველი რამდენიმე საათი მართლაც მოსაწყენი აღმოჩნდა, მაგრამ მალევე დაიწყო დრამატული ცვლილებები. სტუდენტები, რომელთა ტვინსაც გარედან ახალი და ცვალებადი ინფორმაცია არ მიეწოდებოდა, რეალობის შეთხზვას იწყებდნენ. თავდაპირველად იწყებოდა კოგნიტური დაქვეითება; მონაწილეებს უჭირდათ მარტივი არითმეტიკული ამოცანების ამოხსნა და აზროვნების თანმიმდევრულად შენარჩუნება, მათი გონებრივი პროცესები არაეფექტური ხდებოდა. შემდეგ გამოჩნდა ფსიქიკური იზოლაციის ყველაზე შოკისმომგვრელი სიმპტომი – ჰალუცინაციები. თავიდან ეს იყო უბრალო წერტილები ან ხაზები, მაგრამ მალე სრულ, ნათელ სცენებად გადაიქცა: მონაწილეები ხედავდნენ მხეცებს, უცხოპლანეტელების ხომალდებს, პატარა ადამიანებს; ზოგს საკუთარი თავი ორი თავით ან სხეულს გარეთ ეჩვენებოდა. ეს არ იყო სიზმრები, ეს გახლდათ გონების მიერ შექმნილი რეალობა.
შედეგები შოკისმომგვრელი აღმოჩნდა: სტუდენტთა უმრავლესობამ 48 საათზე მეტ ხანს ვერ გაძლო. შფოთვა, პანიკური შეტევები და ფსიქიკური დისკომფორტი იმდენად მძაფრი იყო, რომ ისინი ნებაყოფლობით ითხოვდნენ ექსპერიმენტის შეწყვეტას. ჰებმა და მისმა გუნდმა დაასკვნეს, რომ ადამიანის ცნობიერება და გონებრივი ჯანმრთელობა კრიტიკულად დამოკიდებულია გარე სამყაროსთან აქტიურ კავშირზე. ტვინი, რომელსაც მოაკლდა სტიმული, შიგნიდან იწყებს „ყვირილს“ და სიცარიელეს შეთხზული რეალობით ავსებს.
ჰების ექსპერიმენტი მალევე იქნა აღიარებული, როგორც გარდამტეხი მომენტი ფსიქოლოგიაში. მან არა მხოლოდ დაამტკიცა, რომ იზოლაცია კოგნიტურ ფუნქციებს ანადგურებს, არამედ საფუძველი ჩაუყარა იდეას, რომ სენსორული დეპრივაცია შეიძლება იყოს წამების ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური და სასტიკი ფორმა. მიუხედავად იმისა, რომ კვლევის შედეგები შემდგომში სამხედრო და სადაზვერვო სტრუქტურებმა გამოიყენეს დაკითხვების მეთოდების შესამუშავებლად, ფართო მეცნიერულ წრეებში ექსპერიმენტმა მკაცრი ეთიკური სტანდარტების დაწესება გამოიწვია, რის გამოც მსგავსი ექსპერიმენტები შემდგომში, ძირითადად, აიკრძალა. დღეს დონალდ ჰების კვლევა რჩება მძაფრ გაფრთხილებად – იმის დასტურად, რომ ადამიანის გონება ვერ იტანს სიცარიელეს და რომ ზოგჯერ ყველაზე დიდი საშიშროება სწორედ სიჩუმესა და სიბნელეში იმალება.