ეუთო/ოდირი საქართველოში წინასაარჩევნო გარემოსთან დაკავშირებით შუალედურ ანგარიშს აქვეყნებს
ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ოფისი (ODIHR) საქართველოში წინასაარჩევნო გარემოსთან დაკავშირებით შუალედურ ანგარიშს აქვეყნებს.
შუალედურ ანგარიშში საუბარია 2024 წლის 26 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნების ზოგად პოლიტიკურ კონტექსტზე, სამართლებრივ ჩარჩოსა და საარჩევნო სისტემაზე. ამასთან ანგარიშში მიმოხილულია საარჩევნო ადმინისტრაციის მუშაობა და საარჩევნო ტექნოლოგიები.
„არჩევნები ტარდება ღრმად ფესვგადგმული პოლიტიკური პოლარიზაციის, განგრძობადი პოლიტიკური დაძაბულობის, ოპოზიციის მხრიდან სახელმწიფო ინსტიტუტებისადმი უნდობლობისა და გაერთიანების, გამოხატვის უფლების დაცვასთან დაკავშირებული შეშფოთების ფონზე. ეს ასევე პირველი არჩევნებია მას შემდეგ, რაც საქართველოს 2023 წელს მიენიჭა ევროკავშირის კანდიდატის სტატუსი,პროცესი, რომელიც ევროკავშირის საბჭოს 2024 წლის ივნისის დასკვნების თანახმად, დე ფაქტო შეჩერდა „უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ“ კანონის მიღების შემდეგ. კანონის მიღების წინმსწრებმა პროცესმა და თავად მიღებამ ფართომასშტაბიანი საზოგადოებრივი პროტესტი გამოიწვია“, – აღნიშნულია ანგარიშში.
ამასთან, დოკუმენტში ნათქვამია, რომ ბოლო საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ, საარჩევნო კოდექსში 20-ზე მეტი ცვლილება შევიდა, რომლითაც „ოდირის“ რამდენიმე წინა რეკომენდაციაა გათვალისწინებული, თუმცა აქვე აღნიშნულია, რომ „ოდირის“ რამდენიმე რეკომენდაცია კვლავ შეუსრულებელი რჩება.
„2022 და 2023 წლების ცვლილებებს წინ უძღოდა საჯარო განხილვები, რომლებმაც ფართო მხარდაჭერა მოიპოვა და მიუხედავად იმისა, რომ არ უზრუნველყო რეკომენდებული ყოვლისმომცველი რეფორმა, გაითვალისწინა „ოდირის“ რამდენიმე წინა რეკომენდაცია. თუმცა, 2024 წლის ცვლილებები მიღებულ იქნა საკმარისი საჯარო კონსულტაციის ან კონსენსუსის გარეშე და გამოიწვია შეშფოთება მათი გავლენის შესახებ. გარდა ამისა, „ოდირის“ რამდენიმე რეკომენდაცია კვლავ შეუსრულებელი რჩება, მათ შორის ისინი, რომლებიც უკავშირდება საარჩევნო ადმინისტრაციის მიუკერძოებლობას, ადმინისტრაციული რესურსების ბოროტად გამოყენებას, წინასაარჩევნო კამპანიისა და კამპანიის დაფინანსებას, მედიასთან დაკავშირებულ საარჩევნო რეგულაციებს და საარჩევნო დავების გადაწყვეტის ჩარჩოს გაძლიერებას“, – აღნიშნულია დოკუმენტში.
საარჩევნო ადმინისტრაციამ დღემდე დაიცვა ყველა კანონიერი ვადა, ჩაატარა ტრენინგები სხვადასხვა დაინტერესებული მხარისთვის და წამოიწყო ამომრჩეველთა ფართომასშტაბიანი ინფორმირების კამპანია.
„„ოდირის“ სადამკვირვებლო მისიის ბევრმა თანამოსაუბრემ გამოხატა ნდობა საარჩევნო ადმინისტრაციის ტექნიკური და ორგანიზაციული შესაძლებლობების მიმართ, მაგრამ „ოდირის“ სადამკვირვებლო მისიის ზოგიერთმა თანამოსაუბრემ გამოთქვა შეშფოთება, რომ ცესკო-ს გადაწყვეტილების მიღების გამარტივებულმა პროცესმა, ოპოზიციის მიერ დანიშნული თავმჯდომარის მოადგილის თანამდებობიდან გათავისუფლებამ და მისი წევრების დანიშვნის ახალმა მეთოდმა შესაძლოა, უარყოფითად იმოქმედოს საარჩევნო ადმინისტრაციის მიუკერძოებლობაზე“, – აღნიშნულია შუალედურ ანგარიშში.
დოკუმენტში ასევე საუბარია საარჩევნო პროცესში ელექტრონული სისტემების გამოყენების საკითხზეც.
„პირველად, ელექტრონული მოწყობილობები გამოყენებული იქნება უმეტეს საარჩევნო უბანზე ამომრჩეველთა იდენტიფიკაციის, ხმების დათვლის, წინასწარი შედეგების დადგენისა და გადაცემისთვის. მაშინ, როცა ამ ტექნოლოგიების შემოღება მხარდაჭერილია უმეტესი დაინტერესებული მხარის მიერ, ზოგიერთმა გამოთქვა შეშფოთება საუბნო საარჩევნო კომისიების (სუბკო) შესაძლებლობებთან დაკავშირებით, გაუმკლავდნენ რეგისტრირებული ამომრჩევლების გაზრდილ რაოდენობას თითოეულ საარჩევნო უბანზე, რომელიც გაორმაგდა ბოლო არჩევნების შემდეგ და ხაზი გაუსვეს ტექნოლოგიის შემდგომი გამჭვირვალე აუდიტის და ამომრჩეველთა ინფორმირების საჭიროებას, რათა გაქარწყლდეს მცდარი შეხედულებები იმის შესახებ, რომ მოწყობილობები შეიძლება, გამოყენებულ იქნას ხმის მიცემის ფარულობის დარღვევისთვის“, – ნათქვამია დოკუმენტში.
„ოდირის“ შუალედურ ანგარიშში აღნიშნულია, რომ სადამკვირვებლო მისიის უმეტეს თანამოსაუბრეს არ გამოუთქვამს მნიშვნელოვანი შეშფოთება ამომრჩეველთა სიების ინკლუზიურობასთან დაკავშირებით, თუმცა ზოგიერთმა აღნიშნა უზუსტობები.
„დაახლოებით 3.4 მილიონი რეგისტრირებული ამომრჩეველია. ცესკო-მ ამომრჩეველთა რეგისტრაციის ინფორმაციის შესამოწმებლად და შესწორებების მოთხოვნისთვის რამდენიმე ვარიანტი შესთავაზა, როგორც პირადად, ისე ონლაინ. „ოდირის“ სადამკვირვებლო მისიის უმეტეს თანამოსაუბრეს არ გამოუთქვამს მნიშვნელოვანი შეშფოთება ამომრჩეველთა სიების ინკლუზიურობასთან დაკავშირებით, თუმცა ზოგიერთმა აღნიშნა უზუსტობები, რომლებიც ძირითადად გამოწვეულია სიაში გარდაცვლილი ამომრჩევლებისა და საზღვარგარეთ დე ფაქტო მცხოვრები მოქალაქეების პოტენციური არსებობით“, – ნათქვამია დოკუმენტში.
შუალედური ანგარიშს თანახმადვე, „ოდირის“ სადამკვირვებლო მისიის თანამოსაუბრეებს არ გამოუთქვამთ შეშფოთება საარჩევნო კანდიდატთა რეგისტრაციის პროცესთან დაკავშირებით.
„პარტიებისგან მიღებული 40 განაცხადიდან ცესკო-მ დაარეგისტრირა 27 საარჩევნო სუბიექტი, რომელთაგან 19-მა წარადგინა კანდიდატთა სიები, საბოლოოდ კი 18 დარეგისტრირდა მონაწილედ. პოლიტიკურ პარტიებს არ აქვთ უფლება, კენჭი იყარონ წინასაარჩევნო ბლოკებში, რაც იწვევს იმას, რომ პოლიტიკური პარტიები დე ფაქტო კოალიციებში ერთიანდებიან და კოალიციის ფარგლებში თავის კანდიდატებს წამყვანი პარტიის სიებში არეგისტრირებენ. „ოდირის“ სადამკვირვებლო მისიის თანამოსაუბრეებს არ გამოუთქვამთ შეშფოთება კანდიდატთა რეგისტრაციის პროცესთან დაკავშირებით“, – ნათქვამია დოკუმენტში.
აქვე აღნიშნულია, რომ ქალთა წარმომადგენლობა არჩევით თანამდებობებზე კვლავ დაბალია, კონსტიტუციური დებულებების მიუხედავად, რომლებიც სახელმწიფოსგან მოითხოვს სპეციალური ზომების მიღებას გენდერული თანასწორობის უზრუნველსაყოფად.
„2024 წლის ცვლილებებით გაუქმდა სავალდებულო გენდერული კვოტა, ისევე როგორც სხვა დროებითი სპეციალური ზომები კანდიდატთა სიებისთვის და სხვა საკანონმდებლო ზომები, რომლებიც მიზნად ისახავდა ქალთა პოლიტიკური მონაწილეობის გაზრდას. ეს ნაბიჯი გააკრიტიკა „ოდირის“ სადამკვირვებლო მისიის რამდენიმე თანამოსაუბრემ მისი პოტენციური უარყოფითი გავლენის გამო პოლიტიკაში გენდერულ წარმომადგენლობაზე. ცესკო-ს მონაცემებით, 11 ოქტომბრის მდგომარეობით, 1,185 კანდიდატი იყო. ქალებს სამ სიაში უკავიათ წამყვანი ადგილები და კანდიდატთა საერთო რაოდენობის 29%-ს შეადგენენ“, – ნათქვამია დოკუმენტში.
შუალედურ ანგარიშში საუბარია პოლიტიკური პარტიების წინასაარჩევნო კამპანიებთან დაკავშირებითაც.
„წინასაარჩევნო კამპანიის გზავნილები, რომელზეც აქამდე განხორციელდა დაკვირვება, იყენებს მეტად პოლარიზებულ რიტორიკას. მმართველმა პარტიამ არჩევნები წარმოადგინა როგორც არჩევანი მშვიდობასა და ომს შორის, ხოლო ოპოზიციური პარტიების უმეტესობა არჩევნებს წარმოაჩენს როგორც რეფერენდუმს ქვეყნის გეოპოლიტიკურ პოზიციაზე. „ოდირის“ სადამკვირვებლო მისიის ზოგიერთმა თანამოსაუბრემ გამოთქვა შეშფოთება დაშინების ტაქტიკასთან დაკავშირებით, მმართველი პარტიის მხარდამჭერებისა და სახელმწიფო ორგანოების მხრიდან, რომელიც სავარაუდოდ, მიმართული იყო მათი წინასაარჩევნო აქტივობებისა და ასევე ამომრჩევლების წინააღმდეგ. სიტყვიერი თავდასხმების, საარჩევნო მასალების განადგურებისა და ფიზიკური დაპირისპირების იზოლირებული შემთხვევები დაფიქსირდა როგორც მმართველი, ისე ოპოზიციური პარტიების მხრიდან. არსებული რეგულაციების მიუხედავად, „ოდირის“ სადამკვირვებლო მისიის რამდენიმე თანამოსაუბრემ ხაზი გაუსვა ხარვეზებს კანონმდებლობასა და მის განხორციელებაში ადმინისტრაციული რესურსების პოტენციურ ბოროტად გამოყენებასთან დაკავშირებით“, – ნათქვამია დოკუმენტში.
შუალედური ანგარიშის თანახმად, პოლიტიკური პარტიების შემოსავლებსა და ხარჯებს ზედამხედველობას უწევს ახლად შექმნილი ანტიკორუფციული ბიურო (ACB), რომელმაც საარჩევნო კამპანიის პერიოდში დაიწყო პარტიების ფინანსების შემოწმება და საკუთარი უფლებამოსილების ფარგლებში დამატებითი ანგარიშგება მოითხოვა.
„ყველა კონკურენტმა წარადგინა პირველი შუალედური ანგარიში. ანტიკორუფციულმა ბიურომ ისინი გამოაქვეყნა ონლაინ, თუმცა კანონი არ ავალდებულებს მას, არჩევნების დღემდე შეამოწმოს და გამოაქვეყნოს დასკვნები ამ ანგარიშებზე. ანტიკორუფციულმა ბიურომ თავდაპირველად რამდენიმე სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაცია (CSO), მათ შორის მოქალაქეთა სადამკვირვებლო ჯგუფი, მოიხსენია „დეკლარირებული საარჩევნო მიზნების მქონე სუბიექტად“, რომელიც ვალდებულია, დაიცვას საარჩევნო კამპანიის დაფინანსების რეგულაციები, თუმცა მთავრობის მოთხოვნის შემდეგ, უკან წაიღო თავისი გადაწყვეტილებები“, – აღნიშნულია დოკუმენტში.
შუალედური ანგარიშის თანახმად, დღემდე, საარჩევნო ადმინისტრაციამ და სასამართლოებმა მიიღეს დაახლოებით 120 საჩივარი, ძირითადად დაბალი დონის საარჩევნო კომისიის წევრების დანიშვნის, ადმინისტრაციული რესურსების ბოროტად გამოყენებისა და კამპანიის წესების დარღვევის შესახებ.
„საჩივრების უმეტესობა უარყოფილ იქნა არსებითი განხილვის შემდეგ. „ოდირის“ სადამკვირვებლო მისიის რამდენიმე თანამოსაუბრემ აღნიშნა სამართალდამცავი ორგანოების, საარჩევნო ადმინისტრაციისა და სასამართლო სისტემის უნარის მიმართ დაბალი ნდობის დონე, ეფექტურად და მიუკერძოებლად განიხილონ და გადაწყვიტონ პოლიტიკურად მგრძნობიარე საკითხები“, – ნათქვამია ანგარიშში.
დოკუმენტში ასევე აღნიშნულია, რომ 10 ოქტომბრის მდგომარეობით, ცესკო-მ აკრედიტაცია მისცა მოქალაქეთა 68 სადამკვირვებლო ორგანიზაციას 2,602 დამკვირვებლით და საერთაშორისო დამკვირვებელთა 51 ჯგუფს 512 დამკვირვებლით.
„რამდენიმე სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციამ (CSO) დაიწყო გრძელვადიანი დაკვირვების აქტივობები და მრავალმა აღნიშნა უფრო რთული სამუშაო გარემო, რაც გამოწვეულია მათი საჯარო სტიგმატიზაციით „უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ“ კანონის მიღების შემდეგ“, – აღნიშნულია შუალედურ ანგარიშში.