„მონსტრის კვლევა“ — ამბავი, რომელიც არ უნდა მომხდარიყო
ეს არის ამბავი 1939 წელს, აიოვას შტატის ობოლთა სახლში ჩატარებული ექსპერიმენტის შესახებ, რომელიც ფსიქოლოგიის ისტორიაში ეთიკური კოშმარის სიმბოლოდ იქცა.
ექსპერიმენტის ინიციატორი იყო დოქტორი უენდელ ჯონსონი, აიოვას უნივერსიტეტის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ლოგოპედი. ჯონსონს თავად ჰქონდა ენის ბორძიკის პრობლემა ბავშვობაში და მთელი მისი კარიერა ამ დეფექტის შესწავლას მიუძღვნა. მას გააჩნდა რადიკალური თეორია, რომლის მიხედვითაც, ენის ბორძიკი არ არის ბიოლოგიური პრობლემა. ის იწყება მაშინ, როდესაც მშობლები ან გარშემომყოფები ზედმეტად კრიტიკულები ხდებიან ბავშვის ნორმალური მეტყველების მცირე შეფერხებების მიმართ და მას „ენის ბორძიკად“ აღიქვამენ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ: დიაგნოზი იწვევს დაავადებას.
ამ თეორიის შესამოწმებლად ჯონსონმა დაიქირავა თავისი ასპირანტი, მერი ტიუდორი, და გააგზავნა ის დევენპორტში მდებარე ობოლთა სახლში, სადაც ბავშვები ექსპერიმენტისთვის იდეალურად დაუცველები იყვნენ.
ტიუდორმა შეარჩია 22 ობოლი 5-დან 15 წლამდე და დაყო ისინი ორ მთავარ ჯგუფად:
დადებითი ჯგუფი (Positive Group): ამ ბავშვებს, მათ შორის მათ, ვისაც უკვე ჰქონდა მცირე ენის ბორძიკი, გამუდმებით აქებდნენ. ეუბნებოდნენ, რომ კარგად საუბრობდნენ და მათი მეტყველება ნორმალური იყო.
ნეგატიური ჯგუფი (Negative Group): ეს იყო ექსპერიმენტის ყველაზე მძიმე ნაწილი. აქ მოხვდნენ ბავშვები, რომლებიც ნორმალურად საუბრობდნენ, მაგრამ ტიუდორი სისტემატურად ეუბნებოდა მათ, რომ ენა ებმოდათ და ურჩევდა, საერთოდ არ ელაპარაკათ, თუ იგრძნობდნენ, რომ შეფერხდებოდნენ.
ექსპერიმენტი რამდენიმე თვეს გაგრძელდა. შედეგები, ერთის მხრივ, იყო ისეთი, როგორიც ჯონსონმა ივარაუდა, თუმცა, მეორეს მხრივ, დამანგრეველი ცდის პირებისათვის. ნორმალური მეტყველების მქონე ბავშვებმა, რომლებსაც გამუდმებით აკრიტიკებდნენ, მართლაც დაიწყეს ენის ბორძიკის ნიშნების გამოვლენა. ისინი ჩუმდებოდნენ, საუბრისას ნერვიულობდნენ, ერიდებოდნენ სხვებს და განიცდიდნენ შფოთვას. ობოლთა სახლის თანამშრომლებმაც კი შენიშნეს, რომ ბავშვების მდგომარეობა მკვეთრად გაუარესდა.
მიუხედავად იმისა, რომ კვლევამ თეორია დაადასტურა, მისი მეთოდები იმდენად არაეთიკური იყო, რომ დოქტორმა ჯონსონმა გადაწყვიტა, შედეგები არ გამოექვეყნებინა. ის შიშობდა, რომ კარიერა დაენგრეოდა, განსაკუთრებით იმის გამო, რომ ექსპერიმენტი მოწყვლად ბავშვებზე, ობლებზე ჩაატარა. კვლევის მასალები უნივერსიტეტის არქივში ათწლეულების განმავლობაში საიდუმლოდ ინახებოდა.
ეს ისტორია საჯარო მხოლოდ 2001 წელს გახდა, რამაც მას „მონსტრის კვლევის“ სახელი დაუმკვიდრა. 2007 წელს, ექვსმა გადარჩენილმა ობოლმა, რომელიც წლების განმავლობაში ენის ბორძიკსა და ფსიქოლოგიურ პრობლემებს ებრძოდა, აიოვას შტატს უჩივლა. სასამართლომ შტატი დამნაშავედ ცნო ეთიკური ნორმების დარღვევაში და დაზარალებულებს სოლიდური კომპენსაციის გადახდა დააკისრა.
„მონსტრის კვლევა“ დღემდე რჩება მტკივნეულ მაგალითად იმისა, თუ როგორ შეიძლება მეცნიერების სახელით უმძიმესი ზიანი მიადგეს ადამიანს. ამ ამბის წყალობით, მსოფლიოში გამკაცრდა კანონები ადამიანებზე, განსაკუთრებით კი, ბავშვებზე ექსპერიმენტების ჩატარების შესახებ.