„დიდო მოხუცო, სამშობლოსათვის იბრძოდი სულის ამოხდომამდი“ – სულხან-საბა ორბელიანის გახსენება

ნოემბერი სულხან-საბა ორბელიანის თვეა. დიდი მოღვაწე, მეიგავე, დიპლომატი და მეცნიერი 1658 წლის 3 ნოემბერს, ქვემო ქართლში, ბოლნისის მახლობლად, სოფელ ტანძიაში დაიბადა.
გარკვეული პოლიტიკური მოსაზრებით ორბელიანმა კათოლიკური აღმსარებლობა მიიღო. სულხან-საბა ორბელიანის განმანათლებლური მოღვაწეობა, მწერლობის აღორძინებასთან ერთად, მიზნად ისახავდა სამეცნიერო დარგების განვითარებას.
ენციკლოპედიურ ელემენტებს შეიცავს მისი „ქართული ლექსიკონი” („სიტყვის კონა”, 1685 – 1716), რომელიც იმ დროისათვის მოწინავე მეთოდოლოგიით გამოირჩევა. მასში ასახულია ქართული სალიტერატურო ენის, კერძოდ, ლექსიკის განვითარების ძირითადი ეტაპები, გაბედულად შემოაქვს ცოცხალ, სასაუბრო მეტყველებაში დადასტურებული ენობრივი ფაქტები.
სულხან-საბა ორბელიანის ორიგინალურ თხზულებათაგან უმნიშვნელოვანესია იგავ-არაკთა კრებული „სიბრძნე სიცრუისა” (1686 – 1695 წწ.). ქართული დოკუმენტური პროზის ერთ-ერთი პირველი და უნიკალური ნიმუშია სულხან-საბა ორბელიანის „მოგზაურობა ევროპაში”, რომელიც დღიურების ფორმითაა დაწერილი.
სულხან-საბა ორბელიანმა დიდი წვლილი შეიტანა ქართული სასულიერო მწერლობის განვითარებაშიც. მასვე ეკუთვნის ჰიმნოგრაფიული თხზულებანი; დიდი წვლილი მიუძღვის ბიბლიის შესწავლა-რედაქტირებაში. ამ მხრივ აღსანიშნავია „ქილილა და დამანა”. მანვე გალექსა ამ კრებულში ვახტანგ VI-ის მიერ პწკარედის სახით გადმოღებული სპარსული ლექსები. იგი ქართული ლექსის ნოვატორადაც მოგვევლინა და ერთმა პირველთაგანმა სათავე დაუდო ქართული ლექსის რეფორმაციას.
სულხან-საბა ორბელიანი დასახმარებლად დასავლეთს მიმართავდა. სულხან-საბა პარიზში ეახლა ლუდოვიკო XIV-ს. იტალიაში კი რომის პაპს კლიმენტი XI-ს. საფრანგეთმა საქართველოს ქვეყანას დახმარება აღუთქვა. მაგრამ ისტორიის ფურცლებს არ შემორჩა ამ დიდი სურვილის დამადასტურებელი ფაქტები.

გიორგი ლეონიძე