გაზის ფარნების ეპოქა — როცა პარიზი შიშის ქალაქად იქცა
პარიზს საუკუნეების მანძილზე ეწოდებოდა „სინათლის ქალაქი“ (La Ville Lumière), მაგრამ ეს მეტსახელი სულაც არ ეხებოდა განათებას – თავდაპირველად ის ინტელექტუალური და კულტურული ცენტრი იყო. თუმცა, მე-19 საუკუნის დასაწყისში ქალაქმა, ფაქტობრივად, განათების რევოლუცია განიცადა, რომელმაც მისი სოციალური და კრიმინალური რუკა თავდაყირა დააყენა. გაზის ფარნების გამოგონებამ და ქუჩებში დამონტაჟებამ, ერთი მხრივ, ცივილიზაცია და პროგრესი მოიტანა, მეორე მხრივ კი – საყოველთაო შიში და დანაშაულის უპრეცედენტო ზრდის აღქმა გააჩინა.
მე-19 საუკუნის დადგომამდე ღამის პარიზი საიდუმლოებით მოცული და პრაქტიკულად, გაუვალი გახლდათ. ქუჩები ნათდებოდა სუსტი, ზეთის ფარნებით, რომლებიც უფრო სიმბოლური იყო, ვიდრე ეფექტური. მზის ჩასვლის შემდეგ ქალაქი, თითქოს, იკეტებოდა: მაღაზიები იხურებოდა, მოქალაქეები სახლებში ბრუნდებოდნენ და ქუჩები რჩებოდა ქურდების, ყაჩაღებისა და თავგადასავლების მაძიებელთა ხელში. რასაკვირველია, დანაშაული არსებობდა, მაგრამ მისი უმეტესი ნაწილი ამ სიბნელის მიღმა იმალებოდა. ღამის ქუჩები იმდენად სახიფათო იყო, რომ არავინ რისკავდა გარეთ მოძრაობას, თუ ამის აუცილებლობა არ იყო, ამიტომ დანაშაულის რეალური სტატისტიკა გაცილებით დაბალი ჩანდა, ვიდრე სინამდვილეში იყო.
1820-იანი წლებიდან პარიზში გაზის ფარნების მასობრივი დამონტაჟება დაიწყო. ეს არ იყო უბრალო გაუმჯობესება – ეს ნამდვილი რევოლუცია აღმოჩნდა. გაზის განათება იყო აშკარად უფრო ძლიერი, სტაბილური და კაშკაშა, ვიდრე ნებისმიერი სხვა განათების წყარო იმ დროისთვის… თითქოს, ქალაქს თვალები აეხილა. 1870 წლისთვის პარიზში უკვე ათობით ათასი გაზის ფარანი ენთო, რომელიც ქუჩებსა და მოედნებს დღის სინათლესთან მიახლოებული სიკაშკაშით ფარავდა. ეს ტრანსფორმაცია იქცა პროგრესისა და უსაფრთხოების სიმბოლოდ, მაგრამ მას თან ახლდა პარადოქსული შედეგი — შიშის ზრდა.
მოულოდნელად, ქალაქის ბურჟუაზიამ და პრესამ კრიმინალის ბუმზე დაიწყო საუბარი, მაგრამ რა მოხდა რეალურად? გაზის კაშკაშა შუქმა დანაშაული სიბნელიდან „გამოიყვანა“. ქურდობა, ყაჩაღობა, აზარტული თამაშები და თაღლითობა ახლა ხილული და ადვილად დასაფიქსირებელი გახდა. პოლიციამ, რომელიც განათებულ ქუჩებზე უფრო აქტიურად პატრულირებდა, მეტი დანაშაულისა და დაპატიმრების აღრიცხვა დაიწყო. ეს სტატისტიკური ზრდა, მიუხედავად იმისა, რომ, უმეტესწილად, პოლიციის ეფექტური მუშაობის შედეგი იყო, საზოგადოებას უქმნიდა განცდას, თითქოს, ქალაქი სულ უფრო საშიში ხდებოდა. ამ შიშს ამძაფრებდა მორალური პანიკაც, რადგან შუქმა ღამის ცხოვრების ახალი კულტურა შექმნა. გაჩნდა ღია კაფეები, კაბარეები და გასართობი ადგილები, რომლებიც გვიანობამდე მუშაობდნენ. კონსერვატიული საზოგადოება შიშობდა, რომ ეს ახალი, განათებული ღამე ხელს უწყობდა „უზნეობისა“ და სოციალური არეულობის ზრდას, რამაც პარიზი დროებით მართლაც აქცია შიშისა და გაუგებრობის ქალაქად.
თუმცა, შორსმიმავალ პერსპექტივაში გაზის განათებამ რადიკალურად და დადებითად შეცვალა ქალაქი. ძლიერი შუქი უსაფრთხოების მთავარ გარანტად იქცა. კრიმინალებს გაურთულდათ მოქმედება მთავარ ქუჩებზე და დანაშაული ნელ-ნელა გადავიდა ქალაქის განაპირა, ნაკლებად განათებულ უბნებში. ყველაზე მნიშვნელოვანი კი ის იყო, რომ განათებამ პარიზი სოციალურად გაააქტიურა. მოქალაქეებმა დაიწყეს შიშის გარეშე გადაადგილება სიბნელეში. ამ ყველაფერმა პარიზი საბოლოოდ მართლაც აქცია „სინათლის ქალაქად“ – არა მხოლოდ განათების გამო, არამედ იმიტომ, რომ შუქმა თავისუფლება, კულტურა და ცივილიზებული ცხოვრება შემოიტანა იმ სივრცეში, რომელიც მანამდე სიბნელის ტყვეობაში იყო.