გიორგი ცუცქირიძე: პრეზიდენტსა და ხელისუფლებას შორის დაპირისპირების გამო, სებ-ის საბჭოს დაკომპლექტება, წლის ბოლომდე, შეიძლება პრობლემური გახდეს
ეკონომისტი გიორგი ცუცქირიძე საქართველოს ეროვნულ ბანკში მიმდინარე პროცესებსა და საბანკო სექტორში არსებულ ცვლილებებს ეხმაურება.
როგორც ცუცქირიძე სოციალურ ქსელში წერს, პრეზიდენტსა და ხელისუფლებას შორის დაპირისპირების გამო, სებ-ის საბჭოს დაკომპლექტება, წლის ბოლომდე, შეიძლება პრობლემური გახდეს.
„საბანკო სექტორში ახალი ცვლილებების ნაწილი უკვე მომავალი კვირიდან 1 ნოემბრიდან ამოქმედდება, ნაწილი 2024 წლის 1 იანვრიდან, რაც არსებული საბანკო რეგულაციების შერბილებას ითვალისწინებს.
ცვლილებები დედოლარიზაციის სტრატეგიის ნაწილში ხორციელდება და ძირითადად შეეხება სამომხმარებლო სესხების ვადიანობის 3 წლიდან 4 წლამდე გაზრდას, ხოლო ის პირები რომლებიც შემოსავალს უცხოურ ვალუტაში იღებენ, შეძლებენ აიღონ კრედიტი იმ ვალუტაში, რომელშიც შემოსავალი აქვთ. ამასთან, 1 იანვრიდან სავალუტო კრედიტის მინიმალური ზღვარი 300 ათასი ლარამდე იზრდება, ნაცვლად არსებული 200 ათასი ლარისა.
ეკონომიკაში უფრო მეტი ლარის გაშვების ეს გადაწყვეტილება ცუდი ნამდვილად არ იქნება, რადგან ლარიზაციის სტრატეგია სალარე სესხებზე მოთხოვნის სტიმულირებას ითვალისწინებს, ხოლო ჰეჯირების მოდელი სავალუტო რისკის დაზღვევის უკეთეს შესაძლებლობასაც იძლევა, შედარებით გრძელვადიან და პირველ რიგში იპოთეკურ სესხებზე.
სებ-ის ამ გადაწყვეტილების შეფასებაში თუ ამოვალთ, რამდენიმე წლის წინ მიღებული საბანკო რეგულაციების გამკაცრების წინარე ისტორიიდან, მთლიანობაში ლარიზაციის სტრატეგიის ამოცანამდე დავალთ.
ნიშანდობლივია, რომ ბოლო ათწლეულში დოლარიზაციის პრობლემა სულ იდგა და იგი დღეს არ დაწყებულა. საბანკო რეგულაციების გამკაცრების წინ, ვგულისხმობ 2017 წელს დოლარიზაციის მაჩვენებელი 2012 წელთან შედარებით კი შემცირდა თუმცა მაინც მაღალ ნიშნულზე (63 %) რჩებოდა, რასაც დაემატა ვალაუვალობის პრობლემაც.
პრეკოვიდ კრიზისულ და პოსტ კრიზისულ პერიოდში – 2019-2022 წლებში სესხების დოლარიზაცია 10 პროცენტული პუნქტით, 55.4 %-დან 45 %-მდეც კი შემცირდა, თუმცა გარდა დედოლარიზაციის ტრატეგიისა, ამას ხელი ასევე შეუწყო ბიზნეს სესხების და იპოთეკური დაკრედიტების ტემპების შენელებამაც, სადაც დოლარიზაცია ტრადიციულად მაღალია.
მართალია, ბოლო პერიოდში დოლარიზაციის შემცირების ტემპები შედარებით დაბალია, აგვისტოში მისი მაჩვენებელი 44,9 % იყო, მაგრამ ზოგადადაც ისე არ უნდა გავიგოთ, თითქოს, ლარიზაცია მხოლოდ ლარში გასაცემი სესხების ლიმიტების დადგენა იყოს.
ამასთან, ეკონომიკაში უფრო მეტი სალარე მასის გაშვების და ბიზნეს დაკრედიტების ზრდის ხელშეწყობისათვის ძალზე მნიშვნელოვანია ლარის გრძელვადიანი სესხების ხელმისაწვდომობის ზრდასთან ერთად საპროცენტო განაკვეთების შემცირებაც, რაც მხოლოდ ლარში გასაცემი სესხების ლიმიტების დადგენით ვერ განხორციელდება. კომერციულ ბანკებს უნდა ჰქონდეთ საკმარისი ლიკვიდური აქტივები მოკლევადიანი დეპოზიტების გრძელვადიან სესხებად გადასაქცევად.
აქედან გამომდინარე, ლარიზაცია და დოლარიზაციის შემდგომი მნიშვნელოვანი შემცირება, არა იმდენად სებ-ის რეგულაციებზე, არამედ საფონდო ბაზრის განვითარებაზე იქნება დამოკიდებული, საერთაშორისო გამოცდილებაც ამას ადასტურებს და სებ-ის ძალისხმევაც სწორედ აქეთ უნდა იყოს დიდწილად მიმართული, მაშინ როდესაც საფონდო ბაზარი დღეს სერიოზულ სტაგნაციას განიცდის!
აღნიშნული, შედარებით ლიბერალური რეგულაცია ასევე უკავშირდება ჭარბვალიანობის რისკის იგივე ვალაუვალობის თემას, რომლის შესამცირებლად საცალო დაკრედიტებაზე გამკაცრების რეკომენდაციები მოდიოდა საერთაშორისო სავალუტო ფონდის 2015-2017 წლების ანგარიშიდან, რაც სამომხმარებლო კრედიტის ბუმთან იყო დაკავშირებული და რამაც საბოლოოდ მაშინდელი პრემიერის პორთფელიც შეიწირა.
მთელი ეს პროცესი კი იმითაც იყო ნიშანდობლივი, რომ ლარიზაციის სტრატეგია ორ ეტაპად განხორციელდა, ნაწილი ძალაში შევიდა მაისის დასაწყისში, ნაწილი ამოქმედდა უფრო მოგვიანებით 1 სექტემბრიდან.
ამას ხაზს იმიტომაც ვუსვამ, რომ 1 იანვრიდან რეგულაციების მეორე ნაწილის ძალაში შესვლამდე, ვგულისხმობ საკრედიტო ლიმიტის გაზრდას, დრო აშკარად ცოტაა და გარკვეულ რისკებსაც ატარებს, თორემ მსესხებლებს რომ ეს უადვილებს სესხის აღებას, ამაზე არც არავინ დავობს.
კიდევ ერთი საკითხი ეხება ლარში დაკრედიტების ლიმიტის ზრდის ზეგავლენას რეფინანსირების სესხებზე და სავალუტო კურსზე. თუ თვალსაც გადავავლებთ საბანკო სტატისტიკას 2017-2019 წლებში ვნახავთ, რომ რეფინანსირების სეხებზე მოთხოვნა მკვეთრად არის გაზრდილი, რასაც პერიოდულად თან სდევდა სავალუტო რყევები, ხოლო სავალუტო ბაზრის სტაბილიზაცია ბაზარზე სებ-ის ჩარევით ანუ უცხოური ვალუტის მიწოდებით და შესაბამისად, საერთაშორისო რეზერვების შემცირებით ხდებოდა. მართალია, დღეს საერთაშორისო სავალუტო რეზერვები ისტორიულ მაქსიმუმზეა, თუმცა ბოლო პერიოდში სებ-ი ინტერვენციებს უკვე ბაზარზე დოლარის მიწოდებით ახორციელებს სავალუტო ნაკადების ცვალებადობის გამო.
ჩემი შეთავაზება კი გამომდინარეობს შექმნილი სტატუს-კვოდან. მოგეხსენებათ, რომ ნოემბრის ბოლოდან 3 სკანდალურად გადამდგარ სამ ვიცე პრეზიდენტს უკვე ოფიციალურად ეწურება ვადა, ხოლო წლის ბოლოსთვის ვაკანტური მეოთხე საბჭოს წევრის ადგილიც ხდება. საბჭოს დაკომპლექტება წლის ბოლომდე შეიძლება პრობლემური გახდეს, საქართველოს პრეზიდენტსა და ხელისუფლებას შორის არსებული დაპირისპირების გამო. მეორეც მსოფლიოში მიმდინარე პროცესები სულ უფრო ნაკლებად ტოვებს ბუფერებს და ზრდის მაღალი გაურკვევლობის რისკებს.
დღეს ძალზე ძნელი საპროგნოზოა როგორც უკრაინის ფრონტზე, ისე ახლო აღმოსავლეთში ბოლო პერიოდში განვითარებული პროცესები თუ რა ახალ ესკალაციაში გადავა.
ჩვენ ისედაც ვხედავთ, ეკონომიკური ზრდის შენელებას, მიგრაციის ეკონომიკური ეფექტის შემცირების ფონზე, მიუხედავად იმისა, რომ ისრაელიდან ჩამოსული ადამიანების ნაწილი აპირებს აქ ბიზნეს აქტივობების გადმოტანას, ეგზოგენური ფულადი ნაკადების პროგნოზირება ისედაც რთულია. წლის დასაწყისი ეკონომიკაში ისედაც ცნობილია „იანვრის ეფექტით“, რომელიც უფრო ნეგატიურია, ვიდრე პოზიტიური. ამიტომაც მეტი სიფრთხილე გვმართებს და ჩემი რჩევაც იქნებოდა ამ გადაწყვეტილების მეორე ნაწილის ამოქმედება გადავადდეს მინიმუმ მაისამდე მაინც“, – წერს გიორგი ცუცქირიძე Facebook-ზე.