“პირველი, ვინც აფხაზეთის დამოუკიდებლობას მოითხოვდა, სომხური მოსახლეობა იყო”
კიევი: 27 წლის წინ აფხაზეთში 13 თვის და 13 დღის განმავლობაში მიმდინარე შეიარაღებული დაპირისპირება სოხუმის დაცემით დასრულდა. ქართულ შენაერთებს აფხაზებთან ერთად ჩრდილოეთ კავკასიიდან დაქირავებული მებრძოლები, კაზაკთა მილიციისა და არაოფიციალურად გუდაუთაში განლაგებული რუსეთის სამხედრო ბაზის შენაერთები ებრძოდნენ.
Front News International არქიმანდრიტ ანდრეის ესაუბრა, რომელიც ამჟამად ოდესის მამათა მონასტერში მსახურობს, მაშინ კი სოხუმი, ერთ-ერთმა ბოლომ დატოვა, ბოლომდე იცავდა მშობლიური ქალაქს და ადგილობრივი საკათედრო ტაძრის მრევლს.
Front News International- სთან ინტერვიუში არქიმანდრიტმა ანდრეიმ ქართველებსა და აფხაზ მოსახლეობას შორის “დაძაბულობაზე” ისაუბრა, რომელიც ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის დროს გაჩნდა. გარდა ამისა, 1992-1993 წლების ომის პერიოდი გაიხსენა და ორი ხალხის გაერთიანების საქმეში ეკლესიის გადამწყვეტი როლის შესახებ ისაუბრა.
– მოგვიყევით როგორ დაიწყო ყველაფერი?
– 1981 წლის 8 სექტემბერს მიტროპოლიტი დავით ჭკადუა დაინიშნა ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქიის მმართველად. სოხუმში მაშინ ჩავედით, როდესაც მე მხოლოდ 12 წლის ვიყავი და მაშინაც იგრძნობოდა დაძაბული ატმოსფერო. გაუგებრობა მოხდა ქართულ მხარესა და ადგილობრივ ეთნიკურ აფხაზებს შორის. არეულობა 1980-იანი წლების ბოლოს დაიწყო. აფხაზურმა მხარემ სსრკ-სგან გამოყოფა მოითხოვა. 1991 წელს, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ საქართველომ მოიპოვა დამოუკიდებლობა. აფხაზეთის ადგილობრივმა მაცხოვრებლებმა, იმ დროს აფხაზეთში მცხოვრები სომეხი მოსახლეობის მხარდაჭერით, დამოუკიდებლობის მოთხოვნა დაიწყეს. საქართველოს მთავრობამ, რომელიც კონფლიქტის შემსუბუქებას ცდილობდა, შექმნა ყველა პირობა იმისთვის, რომ ემუშავა მედიას – ტელევიზიას, რადიოს და პრესას. აფხაზურ ენაზე მუშაობდა სკოლა და ერთი უნივერსიტეტი. ამის მიუხედავად, აფხაზები დამოუკიდებლობის მოთხოვნას განაგრძობდნენ.
– ეკლესია თუ ცდილობდა როგორმე ამ კონფლიქტის მოგვარებას?
– მისი უწმინდესობის, სრულიად კათოლიკოს-პატრიარქის ილია მეორის ლოცვა-კურთხევით, მიტროპოლიტმა დავით ჭკადუამ ორი ხალხის გაერთიანება სცადა. ის ამბობდა: “ჩვენ ერთი დიდი ოჯახი ვართ, გასაყოფი არაფერი გვაქვს. ყველა ოჯახს ჰყავს როგორც ქართველი, ისე აფხაზი ”. მიტროპოლიტი მოუწოდებდა ყველას, მისულიყვნენ ტაძარში და ელოცათ აფხაზეთის რეგიონში მშვიდობისათვის. მიტროპოლიტ დავითის მიერ ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქიის მმართველობის დროს გაიხსნა მრავალი ეკლესია და საკვირაო სკოლა; რელიგიურ სწავლება ხდებოდა როგორც საქართველოს, ისე აფხაზეთის უნივერსიტეტებში; გამოიცა საეკლესიო გაზეთი, რომელიც თვეში ერთხელ გამოდიოდა. გაზეთ “აფხაზეთის რესპუბლიკაში” ქვეყნდებოდა საგანმანათლებლო სტატიები და ამ ყველაფრის წყალობით, ბევრი მოინათლა – როგორც ქართველი, ისე აფხაზი.
მშვიდობის განმტკიცების მიზნით, 1991 წელს მისი უწმინდესობა პატრიარქი ილია მეორე ჩავიდა სოხუმში, სადაც მას აფხაზეთის მოსახლეობა თბილად შეხვდა. ხალხი ამბობდა: “ჩვენი პატრიარქი მოდის”. ვიზიტის დროს უწმინდესმა და უნეტარესმა, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა ნანგრევებიდან აღდგენილი კამანის მონასტერი აკურთხა. მონასტრის აღდგენაში თავისი წვლილი შეიტანა ადგილობრივმა ქველმოქმედმა და წარმოშობით აფხაზმა იური ანუამ.
ამ დროს მუდმივად იბომბებოდა ქალაქი სოხუმი, რის შედეგადაც უამრავი ადამიანი დაიღუპა, სახლები დაინგრა, ადამიანები თავშესაფრებსა და სარდაფებში იმალებოდნენ, არ იყო საკმარისი პური. ეს იყო ძალიან რთული, ხალხი მხოლოდ მშვიდობისთვის ლოცულობდა. ლოცულობდნენ, რომ არ მომხდარიყო ომი, რომ არ მომხდარიყო კონფლიქტი.
– გვიამბეთ უფრო მეტი მიტროპოლიტ დავითზე, რომელმაც თქვენი თქმით, ხალხი გააერთიანა, როგორი ადამიანი იყო.
– 1985 წელს მიტროპოლიტ დავით ჭკადუას ლოცვა-კურთხევით ღვთისმშობლის ხატი დაიწერა, რომელსაც ახლა სოხუმის ჰქვია. კონფლიქტის პირველივე დღეებიდან, ჩვენ, სასულიერო პირებთან ერთად, გადავწყვიტეთ ქალაქში ამ ხატით გასვლა, რათა დაგვეცვა ის დაბომბვისა და ადამიანების სიცოცხლის მოსპობისგან.
ყოველდღე ეკლესიაში, დღის 12:00 საათზე, მისი უწმინდესობის პატრიარქის ილია მეორეს ლოცვა-კურთხევით, ტარდებოდა საერთო ლოცვა მშვიდობისათვის. უამრავი ადამიანი იკრიბებოდა, ბევრი ქუჩაშიც კი იდგა 12 საათზე მშვიდობაზე სალოცავად. იქ იყო დიდი თუ პატარა, აფხაზები და ქართველები. მათ ყველას ერთი რამ უნდოდათ – უბრალოდ ომი არ მომხდარიყო.
ღვთისმსახურება ხშირად დაბომბვის დროსაც ტარდებოდა, მაგრამ ხალხი არ იფანტებოდა. ისინი იმდენად განმტკიცდნენ რწმენით, რომ ბოლომდე ლოცულობდნენ. სოხუმის საკათედრო ტაძარში რწმენის სიმბოლოს სამ ენაზე – ქართულად, აფხაზურად და საეკლესიო სლავურად კითხულობდნენ.
– როგორც ცნობილია, მიტროპოლიტი დავით ჭკადუა ჯერ კიდევ ომის დროს გარდაიცვალა, მისი მისი მემკვიდრე კი ეპისკოპოსი დანიელი გახდა. განაგრძო მან მიტროპოლიტის მიერ არჩეული გზა?
– 1992 წლის 7 ოქტომბერს მიტროპოლიტი დავით ჭკადუა გულით გარდაიცვალა. დავით ჭკადუას შემდეგ ეპარქიის მმართველად დაინიშნა ეპისკოპოსი დანიელ დათუაშვილი. ის პირველივე კვირის განმავლობაში ჩამოვიდა სოხუმში, მოსახლეობის მხარდაჭერის მიზნით. გამოვიდა ქადაგებით, მოწოდებით მშვიდობისაკენ, რათა შეეყვარებინათ და დაეფასებინათ ერთმანეთი და სიძულვილი არ ყოფილიყო. ძირითადად, ყველა ოჯახი შერეული იყო: ზოგს აფხაზი რძალი ჰყავდა, ზოგს ქართველი სიძე, ამიტომ ეპისკოპოსი დანიელი ყველაფერს აკეთებდა, რომ მშვიდობა შენარჩუნებულიყო, როდესაც მასშტაბური ომი დაიწყო, ეპისკოპოსი მუდმივად მიდიოდა ფრონტის ხაზზე, ყველგან ხვდებოდა სამხედროებს, ეხმარებოდა მათ და სულიერად უჭერდა მხარს, რათა არ შეშინებოდათ საკუთარი სამშობლოს – საქართველოს მთლიანობის, ერთიანობის და დამოუკიდებლობის დაცვა.
– როგორ დაგამახსოვრდათ სოხუმის ოკუპაციის პირველი დღეები?
– ომი 1992 წლის აგვისტოში დაიწყო, რომელიც 13 თვე გრძელდებოდა. 1993 წლის 27 სექტემბერს სოხუმი დაეცა. აფხაზებმა კონტროლი რესპუბლიკის მთელ ტერიტორიაზე დაამყარეს. მოსახლეობის დიდი ნაწილი იძულებული გახდა მშობლიური ადგილი დაეტოვებინა და ჭუბერი-საკენის გზით გადმოსულიყო, ასობით ათასი ქართველი გახდა დევნილი.
– გვიამბეთ თქვენს შესახებ. როგორ დაიწყო თქვენი მსახურება ეკლესიაში?
– როდესაც 18 წლის გავხდი, სოხუმის საკათედრო ტაძარში დიაკვნად მაკურთხეს. დიაკვნის წოდებით ვხელმძღვანელობდი საკათედრო ტაძრის საკვირაო სკოლას, სადაც ბავშვები სწავლობდნენ. იყვნენ აფხაზები, ქართველები და ყველა ეროვნების წარმომადგენლები, რომლებიც მართლმადიდებლობას აღიარებდნენ და იმ დროს ცხოვრობდნენ აფხაზეთის ტერიტორიაზე. საერთო ჯამში, სკოლაში 200-მდე ბავშვი დადიოდა. ჩვენ ვასწავლიდით, ვიმოგზაურეთ, მოვინახულეთ აფხაზეთის წმინდა ადგილები. ერთად გამოვეცით საეკლესიო გაზეთი, რომელიც თვეში ერთხელ გამოდიოდა.
გარდა ამისა, მე ვასწავლიდი რელიგიურ სწავლებას სკოლებში – სოხუმის 5 და 1 სკოლაში. 19 წლის ასაკში უკვე მივიღე კურთხევა მიტროპოლიტ დავითისგან, რომ პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში რელიგია მესწავლებინა. შემდეგ ჩვენ შევქმენით რელიგიური ცენტრი, სადაც ყველა ახალგაზრდა მონაწილეობდა არა მხოლოდ ეკლესიურ ცხოვრებაში, არამედ ეხმარებოდა ხალხს მათი საჭიროებების გათვალისწინებით.
– როგორ მოახერხეთ სოხუმის დატოვება და როგორ აღმოჩნდით უკრაინის ტერიტორიაზე?
– 1993 წლის 27 სექტემბერს ჩვენი ეპისკოპოს დანიელის ლოცვა-კურთხევით დავტოვეთ ქალაქი და წამოვედით ჭუბერი-საკენის უღელტეხილით, რომლითაც ქალაქს ყველა ლტოლვილი ტოვებდა. დავდიოდით ტყეში, დღე და ღამე. მივედით სოფელ საკენში, დავიწყეთ დევნილების და ადგილობრივი მოსახლეობის დახმარება. სახლების დატოვებასთან ერთად ხალხმა იმედი დაკარგა. მათ ეგონათ, რომ უსახლკარო ხალხი არავის სჭირდებოდა. ადგილობრივები ძალიან კარგად ექცეოდნენ ლტოლვილებს და ასახლებდნენ საკუთარ სახლებში. საპატრიარქო, უწმინდესი პატრიარქის ილია მეორეს ლოცვა-კურთხევით, დევნილებს ეხმარებოდა. მე ვეხმარებოდი საკვებით და ყველაფრით, რაც ჭირდებოდა ადამიანს, რომელიც უწონად, გაუგებარ მდგომარეობაში იყო, რადგან არავინ იცოდა რა იქნებოდა შემდეგ, რა ელოდა, სად იცხოვრებდნენ და რას გააკეთებდნენ.
პატრიარქის ლოცვა-კურთხევით, მარტვილის მონასტერში ჩემი მორჩილება შევასრულე. მოგვიანებით, ჩემივე თხოვნით, გადამიყვანეს ფოთის მონასტერში, სადაც სამი წელი ვიყავი, 1997 წელს კი, ჩემი მშობლების თხოვნით, წავედი მშობლებთან, რომლებიც იმ დროს უკვე უკრაინაში ცხოვრობდნენ – ქალაქ ოდესაში. უკრაინაში ჩასვლის შემდეგ მამათა მონასტერში შევედი, სადაც დღემდე ვცხოვრობ.