არქიმედეს ხრახნი — გენიალური გამოგონება, რომელიც დღესაც აქტიურად გამოიყენება
არქიმედეს ხრახნი ანტიკურობის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი და გენიალური იდეაა. ეს გახლავთ მექანიზმი, რომელიც ბერძენმა მეცნიერმა, არქიმედემ ძვ.წ III საუკუნეში გამოიგონა. ამ მოწყობილობამ, რომელიც წყლის ამოსაღებად სპირალური ხრახნის პრინციპს იყენებს, უდიდესი როლი ითამაშა ტექნოლოგიების განვითარებაში და აქტუალური რჩება თანამედროვე მსოფლიოში.
არქიმედემ, თავისი დროის ერთ-ერთმა უდიდესმა მათემატიკოსმა და ინჟინერმა გამოიგონა ხრახნიანი ტუმბო ეგვიპტეში ყოფნისას, სადაც ნილოსის გასწვრივ მდებარე მინდვრების მორწყვა იყო საჭირო. ძველ ეგვიპტელებს დავალება ჰქონდათ, ამაღლებულ ადგილებში გადაეტუმბათ წყალი სასოფლო-სამეურნეო მიწების მოსარწყავად. არქიმედემ გადაჭრა ეს პრობლემა იმით, რომ შესთავაზა მათ მოწყობილობა, რომელსაც წყალი დაბალი დონიდან ეფექტურად ამოჰქონდა.
არქიმედეს ხრახნი არის ცილინდრული მილი და გააჩნია შიდა სპირალური დანა. მილის ერთი ბოლო მოთავსებულია წყალში, ხოლო მეორე — გორაზე. როდესაც ხრახნი ბრუნავს, წყალი იჭერს სპირალურ ბრუნს და მაღლა იწევს, ტუმბოს სასურველ სიმაღლეზე. მოწყობილობის მუშაობა შესაძლებელია როგორც ხელით, ასევე ცხოველების ან მექანიკური ენერგიის დახმარებით.
მუშაობის ძირითადი პრინციპი ემყარება სითხის გადაცემას ხრახნის ბრუნვის ღერძის გასწვრივ, რაც საშუალებას გვაძლევს, ეფექტურად გადავიტანოთ წყალი რთული და ძვირად ღირებული მექანიზმების გარეშე.
არქიმედეს ხრახნი, თავდაპირველად, როგორც აღვნიშნეთ, ძველ ეგვიპტეში მინდვრების მოსარწყავად გამოიყენებოდა, თუმცა მალევე დაიწყო მისი გამოყენება სხვადასხვა სფეროში, მაგალითად:
სოფლის მეურნეობა — არქიმედეს ხრახნი გახლდათ მთავარი ინსტრუმენტი მინდვრებში წყლის გადასატუმბად, განსაკუთრებით კი, იმ ადგილებში, სადაც მდინარეები, მოსავლიან ადგილებთან შედარებით, გაცილებით დაბლა მდებარეობდა.
ჭაობებისა და მაღაროების ამოშრობა — ძველ რომში და სხვა ცივილიზაციებში ხრახნი გამოიყენებოდა ჭაობიანი ტერიტორიებისა და მაღაროების გასაშრობად, რაც სამუშაო ადგილების დატბორვის თავიდან აცილებას ისახავდა მიზნად.
გემთმშენებლობა — არქიმედეს ხრახნი გამოიყენებოდა გემების საყრდენებიდან წყლის ამოსატუმბადაც, რაც მნიშვნელოვნად აუმჯობესებდა საზღვაო მოგზაურობას.
არქიმედეს ხრახნი მრავალი თანამედროვე მოწყობილობის საფუძველიც გახდა. მისი მუშაობის პრინციპი საფუძვლად დაედო სხვადასხვა ტუმბოს, რომელსაც სოფლის მეურნეობაში, მრეწველობასა და საყოფაცხოვრებო საჭიროებებში აქტიურად მოვიხმართ. გარდა ამისა, ხრახნიანი ტუმბოები გამოიყენება მარცვლეულის, ნახშირის და სხვა ნაყარი მასალების ტრანსპორტირებისთვის. ეს მექანიზმი, მიუხედავად იმისა, რომ ორი ათასზე მეტი წლის წინ გამოიგონეს, ჯერ კიდევ ეფექტიანია თანამედროვე სარწყავ სისტემებში და მანქანათმშენებლობაში.