ბალფურის დეკლარაცია და პალესტინაში ებრაელი ხალხისათვის ეროვნული კერის შექმნა
ბალფურის დეკლარაცია 1917 წლის 2 ნოემბერს გამოქვეყნებული დოკუმენტია, რომლის მიხედვითაც ბრიტანეთის იმპერია მხარს უჭერდა ისრაელის მიწაზე (პალესტინაში) „ებრაელი ხალხისათვის ეროვნული კერის“ ჩამოყალიბებას.
პალესტინაში ებრაელთა ლეგალურად დასახლების უფლებაზე 1917 წლიდან დაიწყო მოლაპარაკება დიდი ბრიტანეთის მთავრობასა და სიონისტურ ფედერაციას შორის, რომელსაც ძალიან აქტიურად წარმოადგენდა ამ ფედერაციის პრეზიდენტი, შემდგომში ისრაელის სახელმწიფო პირველი პრეზიდენტი ხაიმ ვაიცმანი. 1917 წლის 2 ნოემბერს, დიდი ბრიტანეთის მთავრობის სახელით, საგარეო საქმეთა მინისტრმა, ლორდმა ბალფურმა სიონისტური ფედერაციისათვის გასაცნობი საბოლოოდ შეთანხმებული ტექსტი გაუგზავნა ცნობილი ბანკირების, როტშილდების ბრიტანული შტოს წარმომადგენელს, ლორდ როტშილდს.
ძვირფასო ლორდო როტშილდ, ჩემთვის დიდი სიამოვნებაა, მისი უდიდებულესობის მთავრობის სახელით გადმოგცეთ ებრაელთა სიონისტური მისწრაფებისადმი თანაგრძნობის შემდეგი დეკლარაცია, რომელიც წარედგინა და დამტკიცდა კაბინეტის მიერ: „მისი უდიდებულსობის მთავრობა კეთილგანწყობით უყურებს პალესტინაში ებრაელი ხალხისათვის ეროვნული კრების დაფუძნებას და გამოიყენებს მთელ თავის ძალისხმევას, რათა გააადვილოს ამ მიზნის მიღწევა, იმის ნათელი გაგებით, რომ არაფერი გაკეთდება ისეთი, რამაც შეიძლება ზიანი მიაყენოს პალესტინაში არსებული არაებრაული თემების სამოქალაქო და რელიგიურ უფლებებს, ანდა იმ უფლებებსა და პოლიტიკურ სტატუსს, რომლითაც ებრაელები სარგებლობენ რომელიმე სხვა ქვეყანაში“. მადლობელი დაგრჩებით, თუკი გააცნობთ ამ დეკლარაციას სიონისტურ ფედერაციას.
აღსანიშნავია, რომ 1917 წლის 4 ივნისს, საფრანგეთის მთავრობამაც მისცა წერილობითი დაპირება სიონისტებს, რომელთაც ნაჰუმ სოკოლოვი წარმოადგენდა, რომ იგი მხარს დაუჭერდა ებრაელი ერის აღორძინებას იმ მიწაზე, საიდანაც ისრაელის ხალხი განიდევნა მრავალი საუკუნის წინ. ამ დოკუმენტმა, თუმცა ის ბუნდოვანი იყო (განსაკუთრებით გეოგრაფიულად: კონკრეტულად არ ზუსტდებოდა ის მიწა, რომელსაც გულისხმობდნენ ტექსტის ავტორები), გარკვეული იმპულსი მისცა დიდი ბრიტანეთის მთავრობას, საკუთარი გარანტიები (ასევე საკმაოდ ბუნდოვანი) მიეცა სიონისტებისათვის.
„ბალფურის დეკლარაციის“ გამოქვეყნებით, ლონდონი ცდილობდა დაესწრო ბერლინისათვის, რომელიც ასევე ცდილობდა ებრაელობის მხარდაჭერის მოპოვებას. გერმანიის მთავრობამაც გამოაქვეყნა ანალოგიური დეკლარაცია 1918 წლის 5 იანვარს, რომელსაც ისრაელში გამოცემული ენციკლოპედია „ნელთბილს“ უწოდებს.
ბრიტანულ დოკუმენტს მეტი მნიშვნელობა ენიჭება, ვინაიდან სწორედ ბრიტანელებმა დაიპყრეს პალესტინა და „ბალფურის დეკლარაცია“ პრაქტიკაში მათ განახორციელეს.
ბრიტანეთის მთავრობამ ეს დოკუმენტი გამოაქვეყნა იმ იმედით, რომ ამერიკის ებრაელობის მხარდაჭერას მოიპოვებდა აშშ-ის მსოფლიო ომში ჩასაბმელად. გარდა ამისა, ლონდონი მიიჩნევდა, რომ ამით დააჯერებდა რუსეთის ებრაელობას, გავლენა მოეხდინათ რუსეთის მთავრობაზე ომში მონაწილეობის გასაგრძელებლად.
რაც შეეხება შორს მიმავალ გეოპოლიტიკურ გეგმებს, ბრიტანეთის მთავრობა, როგორც ჩანს, მიიჩნევდა, რომ პალესტინაში ებრაული კერის შექმნა გაზრდიდა ლონდონის გავლენას ამ სტრატეგიულად მნიშვნელოვან ტერიტორიაზე. უნდა ითქვას, რომ „ბალფურის დეკლარაციამ“ თავიდანვე არაერთგვაროვანი დამოკიდებულება გამოიწვია. ის სიხარულით მიიღო მსოფლიო ებრაელობამ, მაგრამ არ ცნო არც ერთი არაბული ქვეყნის მთავრობამ. ზოგიერთი არაბი მოღვაწე იმასაც კი ამბობდა, რომ „ბალფურმა მისცა მიწა, რომელიც მას არ ეკუთვნოდა, ხალხს, რომელსაც მასზე უფლება არ ჰქონდა“. მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი დიდი ბრიტანეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა, ბევინმა აღნიშნა, რომ „ბალფურის დეკლარაცია იყო ბრიტანული საგარეო პოლიტიკის უდიდესი შეცდომა მეოცე საუკუნეში“.
1918 წელს „ბალფურის დეკლარაცია“ საფრანგეთმა და იტალიამ ცნეს. ის შეიტანეს სევრის ხელშეკრულებაში (1920 წ). 1922 წელს მას დაეთანხმა აშშ-ის კონგრესი. 1922 წელსვე ის აისახა ერთა ლიგის მიერ რატიფიცირებულ დოკუმენტში, რომლის ძალითაც, პალესტინის მართვის მანდატი მიეცა დიდ ბრიტანეთს. ამრიგად, „ბალფურის დეკლარაციამ“ საერთაშორისო ვალდებულების ხასიათი შეიძინა.