ეკონომიკური თანამშრომლობის განვითარება
საქართველოსა და თურქმენეთს შორის დიპლომატიური ურთიერთობები დამყარდა 1992 წლის 16 ივლისს. ეს ურთიერთობები სხვადასხვა პერიოდში სტრატეგიულ მნიშვნელობას იძენდა რეგიონული სტაბილურობის, ეკონომიკური თანამშრომლობისა და ტრანზიტის თვალსაზრისით. დიპლომატიური ურთიერთობების დაწყებიდან დღემდე, მხარეებმა საერთო ინტერესისა და თანამშრომლობის საფუძველზე არაერთი მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გადადგეს.
ორმხრივი ვიზიტების ფარგლებში მხარეები განიხილავენ თანამშრომლობის განვითარებას ვაჭრობის, ენერგეტიკის, ტრანსპორტის, სოფლის მეურნეობის, ინვესტიციების, ტურიზმისა და ეკონომიკურ-საფინანსო შეთანხმებათა გაუმჯობესების მიმართულებით. თურქმენეთი დაინტერესებულია რეგიონულ ეკონომიკურ პროცესებში ინტეგრაციით საქართველოს ტერიტორიის გავლით ტვირთბრუნვისა და ინფრასტრუქტურაში ინვესტირების გზით. თურქმენეთთან თანამშრომლობის პრიორიტეტულ მიმართულებებს მიეკუთვნება დიდი რეგიონული და საერთაშორისო ტრანსპორტისა და ენერგეტიკული პროექტების განხორციელება. 2014 წელს საქართველოსა და თურქმენეთის შორის სავაჭრო ბრუნვა შეადგენდა 83,672 მილიონ აშშ დოლარს. 2015 წელს სავაჭრო ბრუნვა წინა წლის შესაბამის პერიოდთან შედარებით გაიზარდა 52.1%-ით და შეადგინა 127.26 მილიონი აშშ დოლარი. 2024 წელს კი ორ ქვეყანას შორის სავაჭრო ბრუნვამ შემცირდა 19.6%-ით და შეადგინა 81 მილიონი აშშ დოლარი. ძირითადი ექსპორტირებულ პროდუქტებს შორის იყო შინაური ფრინველის ხორცი, წამლები, მანქანები და ალკოჰოლური სასმელები. 2023 წლის მონაცემებით, თურქმენეთმა საქართველოდან ავიაციის საწვავი შეისყიდა. 2024 წელს თურქმენეთიდან საქართველოს გადაზიდული ტვირთის ოდენობამ გადააჭარბა 2 მილიონ ტონს, რაც 90%-ით მეტია ტრანზიტული მიზნებისთვის განხორციელებულ გადაზიდვებთან შედარებით. მატარებლით გადაზიდვების რაოდენობამ შეადგინა 1 503 200 ტონა. თურქმენეთიდან ძირითადი იმპორტირებადი პროდუქტებია: ნავთობი და ნავთობპროდუქტები, კოკსი, სასუქები, გიპსის ბაზის პროდუქცია და სატვირთო მანქანები.
ამ წლებში, თურქმენეთის მიერ ქვეყნის ეკონომიკაში განხორციელებული ინვესტიციები მინიმალური და უმნიშვნელო იყო. მაგალითად, 2021 წელს ინვესტიციების მოცულობა შეადგენდა სულ 1 136 000 აშშ დოლარს, ხოლო 2022 წელს – 762 000 აშშ დოლარს.
ორ ქვეყანას შორის ტურიზმის სფეროში თანამშრომლობის გაღრმავება პრიორიტეტულად რჩება. ამ კონტექსტში, წლევანდელ ავღანშაბადში, საქართველოს დამოუკიდებლობის 34-ე წლისთავისადმი მიძღვნილ ღონისძიებაზე სიტყვით გამოსვლისას, საქართველოში თურქმენეთის ელჩმა, კონსტანტინ საბიაშვილმა აღნიშნა, რომ საქართველო მზადაა ტურიზმში თანამშრომლობის გაღრმავებისთვის, მათ შორის პირდაპირი ავიარეისების ამოქმედების გზით, რადგან თურქმენეთი საქართველოსთვის მნიშვნელოვანი ტურისტული ბაზარია. ორ ქვეყანას შორის ხელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობა და საერთო ინტერესები ქმნის ხელსაყრელ პირობებს ტურიზმის განვითარებისათვის. თურქმენეთის დელეგაციამ 2024 წლის 27 სექტემბერს თბილისში გამართულ მსოფლიო ტურიზმის დღის აღნიშვნაში მიიღო მონაწილეობა. გასულ წელს თურქმენეთიდან საქართველოში შემოსული ვიზიტორების რაოდენობა იყო 17 546, რაც 33,1%-ით აღემატება 2023 წლის 13 179 ვიზიტორს.
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია აღინიშნოს თურქმენეთ-საქართველოს ეკონომიკური თანამშრომლობის სამთავრობათაშორისო კომისიის მნიშვნელოვანი როლი ორი ქვეყნის თანამშრომლობის ინტენსიფიკაციაში. 2023 წელს თბილისში გაიმართა კომისიის სხდომა, რომელშიც აღინიშნა, რომ ურთიერთობები მაღალი დონისაა და განსაზღვრა თანამშრომლობის ძირითადი მიმართულებები. თანამშრომლობის გაძლიერების მიზნით პრიორიტეტულ სფეროებად აღინიშნა ენერგეტიკა, ტრანსპორტი და სოფლის მეურნეობა. განხილული იქნა სავაჭრო-ეკონომიკური კავშირების გაღრმავებისა და ინვესტიციების ზრდის შესაძლებლობები, ასევე ტრანსპორტისა და ლოგისტიკისა და ენერგეტიკის სტრუქტურების განვითარების ერთობლივი პროექტების განხორციელების პოტენციალი. მთავრობის ქვეკომისიამ აღნიშნა, რომ სამეცნიერო, საგანმანათლებლო და ტურიზმის სფეროებში თანამშრომლობის განვითარებისთვის მნიშვნელოვანი აქტივობები მიმდინარეობს.
საბაჟო საკითხები, ტრანსპორტისა და ლოგისტიკის სექტორი
ტრანსპორტისა და კავშირის სფერო თანამშრომლობის ერთ-ერთ პერსპექტიულ მიმართულებად რჩება. საქართველოს, თურქმენეთსა და რეგიონის სხვა პარტნიორ ქვეყნებს შორის აქტიურად მიმდინარეობს თანამშრომლობა დიდი აბრეშუმის გზის აღდგენის მიმართულებით. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ეს პერსპექტიული პროექტები მოიცავს ტრანსპორტისა და კომუნიკაციის ყველა სახეობას.
ავღანეთი, თურქმენეთი, აზერბაიჯანი, საქართველო და თურქეთი შორის სატრანსპორტო დერეფანი ცენტრალური აზიისთვის ერთ-ერთ მთავარ საკვანძო მექანიზმად ითვლება იმ ეკონომიკური პრობლემების მოსაგვარებლად, რომლებიც რეგიონში დღეს განსაკუთრებით აქტუალურია. ასევე აღსანიშნავია კასპიისა და შავი ზღვის (თურქმენეთი, აზერბაიჯანი, საქართველო, რუმინეთი) საერთაშორისო სატრანზიტო და სატრანსპორტო დერეფნის შექმნისა და განხორციელების შესახებ შეთანხმება. ეს შეთანხმება მნიშვნელოვან როლს შეასრულებს ეკონომიკური პარტნიორობის, წარმოებისა და ენერგეტიკული თანამშრომლობის, ვაჭრობისა და ინვესტიციების განვითარებაში.
არ არის შემთხვევითი, რომ 2015 წლის 2-3 ივლისს საქართველოში ოფიციალური ვიზიტით მყოფმა თურქმენეთის პრეზიდენტმა გურბანგული ბერდიმუხამედოვმა და საქართველოს უმაღლესმა ლიდერებმა განიხილეს ენერგეტიკული პროექტები, რომლებიც ითვალისწინებენ თურქმენული გაზის ევროპაში ტრანზიტს სამხრეთის დერეფნის მეშვეობით. პრეზიდენტების ერთობლივ განცხადებაში განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმო თურქმენეთის გონივრულ პოლიტიკას, რომელიც მიმართულია ქვეყნის ბუნებრივი აირის გლობალურ ბაზრებზე ექსპორტის მარშრუტების მრავალფეროვნების გაზრდისკენ. 2015 წლის 1 მაისს აშხაბადში გაიმართა შეხვედრა თურქეთისა და აზერბაიჯანის ენერგეტიკის მინისტრებს, თურქმენეთის ნახშირწყალბადური რესურსების სახელმწიფო სააგენტოს ხელმძღვანელსა და ევროკომისიის ენერგეტიკული გაერთიანების ვიცე-პრეზიდენტს შორის. შეხვედრის დროს მხარეებმა მიაღწიეს შეთანხმებას თურქმენეთიდან ევროპაში ბუნებრივი აირის მიწოდებაზე სამართლებრივი ჩარჩოს შემუშავების შესახებ.
2022 წელს, საქართველოს პრემიერ-მინისტრ ირაკლი ღარიბაშვილის აშხაბადში ვიზიტის ფარგლებში, საქართველოსა და თურქმენეთის წარმომადგენლებმა სატრანსპორტო სფეროში თანამშრომლობის შეთანხმებას ხელი მოაწერეს, რამაც ქვეყნებს შორის საჰაერო კავშირის დამყარების შესაძლებლობა მისცა. აღნიშნულმა შეთანხმებამ შესაძლებელი გახადა აშხაბადში პირდაპირი ავიარეისების განხორციელება. თურქმენეთის მხარესთან მოლაპარაკებების დროს დაისვა საკითხი იმ ბარიერების მოხსნის შესახებ, რომლებიც საქართველოში წარმოებული პროდუქციის თურქმენეთში ექსპორტს უშლის ხელს. ასევე განიხილეს თურქმენეთში განვითარებული ქიმიური მრეწველობის პროდუქციის საქართველოს გავლით გატანის შესაძლებლობა. საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებით, 2022 წლის პირველი ექვსი თვის განმავლობაში ორ ქვეყანას შორის სავაჭრო ბრუნვამ 112 მილიონ დოლარს გადააჭარბა, რაც 2021 წლის შესაბამისი პერიოდის მაჩვენებელს 19.2%-ით აღემატება.
2023 წლის ოქტომბრიდან საქართველოს ავიაკომპანია „Geosky Georgian International Airlines“ ახორციელებს რეგულარულ სატვირთო გადაზიდვებს მარშრუტით: თბილისი (საქართველო) – ჩჟენჩჟოუ (ჩინეთი) – თურქმენაბადი (თურქმენეთი) – სარაგოსა (ესპანეთი) – თბილისი (საქართველო).
საქართველო მხარს უჭერს თურქმენული გაზის თავისი ტერიტორიის გავლით თურქეთში გადატანის ახალ პროექტებს და მზადაა ხელი შეუწყოს მათი განხორციელებისთვის. ამის შესახებ საქართველოს თურქმენეთში ელჩმა კონსტანტინე საბიაშვილმა სტატიაში განაცხადა, რომელიც ქვეყნის დამოუკიდებლობის აღდგენის 33 წლისთავს ეძღვნებოდა. ელჩის თქმით, როგორც სანდო სატრანზიტო პარტნიორი, საქართველო მომავალშიც მნიშვნელოვან წვლილს შეიტანს სატრანსპორტო პროექტების განხორციელებასა და განვითარებაში. მათ შორის მან დაასახელა ბაქო–თბილისი–ყარსის რკინიგზა, შავი ზღვა–კასპიის ზღვის სატრანსპორტო მარშრუტი, ლაპის ლაზულის სატრანსპორტო დერეფანი, მწვანე პორტების პროექტი და სხვა.
2024 წელს ბუქარესტში თურქმენეთის, აზერბაიჯანის, საქართველოსა და რუმინეთის მთავრობებს შორის გაფორმდა ოთხპიროვანი შეთანხმება კასპიის ზღვა–შავი ზღვის საერთაშორისო სატრანსპორტო მარშრუტის შექმნის შესახებ. აღნიშნული მარშრუტი ეფუძნება რუმინეთის კონსტანცის, საქართველოს ფოთის, აზერბაიჯანის ბაქოსა და თურქმენეთის თურქმენბაშის საზღვაო პორტების შესაძლებლობებს. მარშრუტი ასევე მოიცავს კონსტანცის პორტსა და დუნაის მდინარეს, ასევე ევროპის შიდა მდინარეებსა და არხებს, რომლებიც უზრუნველყოფენ პირდაპირ კავშირს ცენტრალურ და ჩრდილოეთ ევროპასთან.
2024 წლის ივლისიდან საქართველოს ავიახაზებმა დაიწყეს სატვირთო გადაზიდვები მარშრუტით თბილისი (საქართველო) – მეილანი (ჩინეთი) – თურქმენაბადი (თურქმენეთი) – თბილისი (საქართველო), რაც მნიშვნელოვან ნაბიჯს წარმოადგენს თურქმენეთსა და საქართველოს შორის სავაჭრო-ეკონომიკური თანამშრომლობის განმტკიცების მიმართულებით.
თურქმენეთი აქტიურად მონაწილეობს რეგიონალურ პროცესებში და მნიშვნელოვან წვლილს შეაქვს სატრანსპორტო და საკომუნიკაციო სექტორში მასშტაბური პროექტების განხორციელების გზით.
2025 წლის 7 მარტს, საქართველოს პრემიერ-მინისტრ ირაკლი კობახიძის ოფიციალური ვიზიტის ფარგლებში, თურქმენეთისა და საქართველოს მთავრობების წარმომადგენლებს შორის გამართული გაფართოებული მოლაპარაკებების შემდეგ ხელი მოეწერა შეთანხმებას საბაჟო საკითხებში თანამშრომლობისა და ურთიერთდახმარების შესახებ. აღნიშნული დოკუმენტი წარმოადგენს ორ ქვეყნის საბაჟო უწყებებს შორის პრაქტიკული თანამშრომლობის სამართლებრივ საფუძველს. დოკუმენტის მიხედვით, მხარეები ითანამშრომლებენ ფართო სფეროებში, როგორიცაა საბაჟო სამართალდარღვევებისა და კონტრაბანდის წინააღმდეგ ბრძოლა, საზღვარზე საქონლისა და სატრანსპორტო საშუალებების შესახებ ელექტრონული ინფორმაციის გაცვლა, საბაჟო სტატისტიკის ანალიზი, საბაჟო რისკების მართვა და გამოცდილების გაზიარება.
ამ წლის განმავლობაში აშხაბადში თურქმენეთის პრეზიდენტსა და საქართველოს პრემიერ-მინისტრს შორის გამართული მოლაპარაკებების შედეგად, მხარეებმა შეთანხმებას მიაღწიეს ტრანსპორტისა და ლოგისტიკის სექტორში თანამშრომლობის გაღრმავების თაობაზე. ისინი ასევე დაადასტურეს ინტერესი მონაწილეობაში ისეთ პროექტებში, როგორიცაა კასპიის ზღვა–შავი ზღვის სატრანსპორტო მარშრუტი, ლაპის ლაზულის საერთაშორისო დერეფანი (ავღანეთი-თურქმენეთი-აზერბაიჯანი-საქართველო-თურქეთი) და მწვანე პორტების ინიციატივა. აღნიშნული პროექტები მიზნად ისახავს ტვირთბრუნვის ეფექტიანობის გაზრდას აზიასა და ევროპას შორის, კასპიისა და შავი ზღვების მეშვეობით. თურქმენეთის პრეზიდენტმა აღნიშნა, რომ ორ ქვეყანას შორის თანამშრომლობის ახალ დონეზე გადაყვანის რეალური შესაძლებლობები და საჭიროებები არსებობს.
შედეგი:
საქართველოსა და თურქმენეთს შორის ორმხრივი თანამშრომლობა ბოლო წლებში ახალი შინაარსითა და დინამიკით ვითარდება.
სამხრეთ კავკასიის რეგიონში საქართველოს სატრანზიტო ქვეყნის როლი და თურქმენეთის მზარდი პოტენციალი ენერგეტიკისა და სატვირთო გადაზიდვების სფეროში ორმხრივ თანამშრომლობას კიდევ უფრო მნიშვნელოვანს ხდის. საქართველოს შავი ზღვის პორტებზე წვდომა, თურქმენეთის მდებარეობა კასპიის ზღვის სანაპიროზე და მისი ენერგეტიკული რესურსები, ასევე სატრანსპორტო-ლოგისტიკური შესაძლებლობები ქმნიან პირობებს ამ ურთიერთობების რეგიონულ დონეზე გადატანისთვის.
აზერბაიჯანი ერთდროულად სტრატეგიული ხიდის როლს ასრულებს ამ ურთიერთობებში. საქართველოსა და აზერბაიჯანის გავლით თურქმენეთს ევროპისკენ წვდომა ეძლევა. ბაქო-თბილისი-ყარსის რკინიგზა, სამხრეთის გაზის დერეფანი, კასპიის ზღვა–შავი ზღვის სატრანსპორტო მარშრუტი და ლაპის ლაზულის დერეფანი თურქმენეთს ალტერნატიულ და სტაბილურ გზებს სთავაზობს და ამავდროულად აძლიერებს საქართველოსა და აზერბაიჯანის როლს რეგიონულ სატრანსპორტო და ენერგეტიკულ მთავარ კვანძებად.
თურქმენეთის ბოლო წლების აქტიურობა, ტურიზმის სექტორის მიმართ მზარდი ინტერესი, საბაჟო და ლოგისტიკური რეფორმები ქვეყანას სამხრეთ კავკასიასთან თანამშრომლობის ახალ მნიშვნელობას აძლევს, როგორც ეკონომიკურ, ისე გეოპოლიტიკურ დონეზე. საქართველოსა და თურქმენეთს შორის ურთიერთობები წარმოადგენს არა მხოლოდ ორმხრივ ჩარჩოს, არამედ სტრატეგიულ პლატფორმას, რომელიც ხელს უწყობს რეგიონული თანამშრომლობის და სტაბილურობის გაძლიერებას. მომდევნო წლებში ენერგეტიკის, ციფრული ტრანზიტის, მწვანე ტექნოლოგიებისა და კლიმატის ცვლილების მიმართულებით თანამშრომლობის ახალი შესაძლებლობები იკვეთება, რაც ურთიერთობების მრავალმხრივ და სტრატეგიულ განვითარებას განაპირობებს.
ნასიბა მირზაევა საერთაშორისო ურთიერთობების ანალიზის ცენტრის (AIR Center) წამყვანი მრჩეველი.