იბრაჰიმ ბეი ალ ქაბირ მუჰამადი – ვინ იყო მამლუქი ხვიჩას პროტოტიპი და როგორია მისი ნამდვილი ისტორია
ეგვიპტის მამლუქთა მეთაური, სამხედრო მმართველი და ეგვიპტის დიდი გამგებელი, იბრაჰიმ ბეი ალ ქაბირ მუჰამადი დაიბადა 1735 წელს საქართველოში, მარტყოფელი მღვდლის, გვარად შინჯიკაშვილის ოჯახში. ის იყო ყველაზე დიდი პოლიტიკური ფიგურა ეგვიპტის XVIII საუკუნის ბოლო მეოთხედის ისტორიაში – შეიხ ალ-ბალადი ანუ მამლუქთა ოლიგარქიის უმაღლესი პირი.
აბრამ შინჯიკაშვილი 15 წლის ასაკში გაიტაცეს მუსლიმებმა და სტამბოლის ბაზარზე მონად გაყიდეს. ეგვიპტელმა მფლობელმა მას ისლამი მიაღებინა და სახელი შეუცვალა. ბეის წოდება მოგვიანებით – 1767 წელს მიიღო. მისი პატრონი ეგვიპტის იმდროინდელი მმართველი იყო. ერთგულად მსახურების გამო, მან იბრაჰიმი მონობისგან გაათავისუფლა.
იბრაჰიმ ბეი ეგვიპტეს, თითქმის, 29 წლის განმავლობაში მართავდა (1775-1804, შუალედებით). მას არ უყვარდა შიდა კონფლიქტები და მშვიდობიანად აგვარებდა მათ. აი, როგორ აღგვიწერს მის პიროვნებას არაბი ისტორიკოსი აბდარაჰმან ალ-ჯაბარტი:
დიდი ემირი, ცნობილი აბრაჰამ ბეი ალ-მუჰამედი, ყველაზე წარჩინებული ათასობით ეგვიპტელ ემირს შორის. დაბალი მდგომარეობის ემირებს მეტი მზრუნველობით ეპყრობოდა, ვიდრე მაღალ მდგომარეობაში მყოფთ. ფხიზლად იცავდა ერთიანობასა და გულითად თანხმობას ემირთა შორის. მისთვის დამახასიათებელი იყო მამაცობა და გმირობა. ბევრი ომი ჩაუტარებია. იყო მშვიდი, მომთმენი, კეთილი, მეგობრული, ჰქონდა მიდრეკილება თვითშეზღუდვისკენ. უყვარდა სამართლიანობა, გართობა მისთვის იშვიათი შემთხვევა იყო და როცა თავშექცევას მიეცემოდა, თავაზიანობის ფარგლებს მაშინაც არ გადადიოდა. ამაოდ სისხლისღვრას ერიდებოდა, ცდილობდა არ შეემჩნია თანამებრძოლთა ცუდი საქციელი და არ გამოეყენებინა თანამდებობა ბოროტად.
იბრაჰიმ ბეი სათავეში ედგა ეგვიპტის ბრძოლას ოსმალო დამპყრობლების წინააღმდეგ.
1785-1787 წლებში მან ფართომასშტაბიანი აჯანყება წამოიწყო თურქთა წინააღმდეგ და დახმარებისთვის რუსეთს მიმართა, თუმცა ამაოდ.
როგორც საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის გვერდზე ვკითხულობთ, ქართველი მამლუქი სათავეში ჩაუდგა ეგვიპტელი ხალხის ბრძოლას ნაპოლეონ ბონაპარტის არმიასთან. 1798 წელს, პირამიდებთან და ჰელიოპოლისის ბრძოლებში დამარცხების შედეგად, მან ქვეყანაში ძალაუფლება დაკარგა და სირიაში გადავიდა, მაგრამ წინააღმდეგობა შემდგომშიც არ შეწყვიტა და მნიშვნელოვანი წვლილიც შეიტანა ეგვიპტიდან ფრანგების განდევნაში.
ნიშანდობლივია, რომ ქაიროში შესულმა ნაპოლეონმა ასეთ მანიფესტი გამოაქვეყნა:
ეგვიპტელო ხალხო! თქვენი განმგებელი და მჩაგვრელი ბეგები დიდი ხანია შეურაცხყოფენ ფრანგ ერს, მის სოვდაგრებს. მათი დასჯის ჟამმა დარეკა. მრავალი საუკუნეა კავკასიასა და საქართველოში ნაყიდი მონების ეს ბრბო ქვეყნიერების უმშვენიერეს ნაწილს აწამებს, მაგრამ ღმერთმა, რომლის ნებაზეც არის ყოველივე დამოკიდებული, ბრძანა, რომ დადგეს მათი ძალმომრეობის აღსასრული.
1801 წელს მამლუქებმა კვლავ გაილაშქრეს ეგვიპტის დამოუკიდებლობის შესანარჩუნებლად ოტომანთა იმპერიისა და ბრიტანეთის წინააღმდეგ. ბრძოლა, თითქმის, 5 წელი გაგრძელდა. პარალელურად, ისინი მოლაპარაკებებს აწარმოებდნენ რუსეთის კონსულთან ისტანბულში, რათა დამარცხების შემთხვევაში, საშუალება მისცემოდათ სამშობლოში უსაფრთხოდ დაბრუნებულიყვნენ, მაგრამ რუსებმა უარი უთხრეს. მათ ეს არ აწყობდათ, რადგან ამ პერიოდში საქართველოში ეროვნულ განმათავისუფლებელი მოძრაობის ახალი ტალღა აგორდა და ისეთი სახელოვანი მეომრების გამოჩენა საქართველოში, როგორიც მამლუქები იყვნენ, რუსებს სერიოზულ პრობლემას შეუქმნიდა.
1804 წელს ხანგრძლივ და უთანასწორო ბრძოლაში დასუსტებულმა მამლუქებმა ხელისუფლება დაკარგეს. იბრაჰიმ ბეი, თანამებრძოლებთან ერთად, სუდანში გადაიხვეწა და 1815 წელს, იქვე, დონგოლაში გარდაიცვალა. საფლავი არ შემონახულა.
იბრაჰიმ ბეის ყოველთვის მჭიდრო კავშირი ჰქონდა საქართველოსთან. მისი ხელქვეითი მამლუქი დიდებულების უმრავლესობა ქართული წარმოშობისა იყო. მას მიმოწერა ჰქონდა ერეკლე II-სთან რათა რუსეთს, საქართველოსა და ეგვიპტეს ერთობლივად ემოქმედათ საქართველოდან და ეგვიპტიდან ოსმალთა განსადევნად. იგი, ასევე, უანგაროდ ეხმარებოდა თანამემამულეებს ტყვეობიდან დახსნასა და შემდგომ სამშობლოში დაბრუნებაში. 1778 წელს მან მოახერხა და მშობლიურ სოფელში წერილი და ეკლესიის ასაგები ფული გააგზავნა. სწორედ მისი შემოწირულობით არის აშენებული მარტყოფის ცენტრში მდგარი ქრისტიანული ტაძარი.